Xuân Diệu – “Vua thơ tình” sinh năm con Rồng

Xuân Diệu mất năm 1985, thọ 69 tuổi, an táng tại Nghĩa trang Mai Dịch, Hà Nội. Năm 1996, ông được truy tặng Huân chương Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học và nghệ thuật (giai đoạn I). Năm 2024 Giáp Thìn tròn 108 năm Xuân Diệu ra đời.

Thơ tình Xuân Diệu

Thơ Đan đang có nhiều thay đổi về xu hướng, ngôn ngữ… khám phá những yếu tố mới, lạ; thậm chí cả thơ tình… Dù thành công hay không, bất kỳ tác giả nào cũng trở thành tác giả và lập nên một tác giả. “Nhãn hiệu” Đối với phong cách, thời gian vẫn còn được nhìn thấy.

Về thơ tình Xuân Diệu, tôi xin nhắc lại nhận xét của nhà thơ Trần Đăng Khoa về thơ Xuân Diệu: “Thơ ông tài hoa, tinh tế và sang trọng” (Trần Đăng Khoa: Chân dung và đối thoại).

“Mức độ tình yêu trong thế giới Thơ Thơ/Mới nhất của những con người rất mới⁽⁽¹⁾⁾/nhiều năm sau khi ông mất, /văn chương vẫn không ngừng bàn tán” (Xuân Diệu, thơ của Ngô Đức Hạnh). Đó là một sự thật.

Tình yêu không có tuổi. Đó là cái đó “mã số” Con người luôn tìm mọi cách để lý luận. Thơ tình hay không bao giờ tính tuổi. Thơ tình Xuân Diệu thực sự là những bài thơ tình.

Ai đã từng trải qua sự phấn khích, đam mê và đam mê trong Thơ ít nhất một vài lần trong tuổi trẻ của mình? Sự dịu dàng dịu dàng xen lẫn đắng cay bên trong Gửi hương thơm theo gió không chỉ là tấm lòng tác giả?

Cho đến những năm cuối đời, Xuân Diệu vẫn nói: “Ước gì một bàn tay/Giữa vô số yêu thương và kỷ niệm/Bóc cho em nỗi buồn/Một vỏ cam xanh. (Vỏ cam xanh). Thơ tình của ông thời kỳ này vẫn nồng nàn, vẫn nồng nàn nhưng”chan” ngẫm nghĩ, bình tĩnh lại. Dù vẫn cháy như lửa, như than hồng, nhưng lại phủ một chút tro bụi:”Bờ vai anh là cho em tựa đầu/ Cân mọi niềm vui nỗi buồn của cuộc đời.” (Lòng thương xót).

Trước hết là thơ tình Xuân Diệu”nói chuyện” về tình yêu, nhưng thông qua tình yêu”nói chuyện” gợi lên những cảm xúc sâu sắc về cuộc sống và cuộc sống con người. Bên cạnh những bài hát, câu thơ đam mê, phấn khích, lo lắng… trong tình yêu “Ông già thời gianĐược chọn lọc và gửi đi vào lòng người yêu thơ, cho đến bây giờ, chúng ta vẫn trìu mến nhớ lại những câu thơ cuộn xoáy như sóng:

Với bàn tay đó trong tay

Tôi đã quên đi hận thù bao ngày

(Với bàn tay đó)

Lòng gái điếm buồn như biển

Đừng bỏ anh một mình để gặp trái tim em

(Lời của gái mại dâm)

Và ngoài ra, những bài thơ tình của anh cũng chạm đến biết bao điều trong thế giới con người: “Đất ba phần tư nước mắt/Đi như nước mắt trong gió” (Lê). Theo nhà thơ Trần Đăng Khoa, đây là hai câu thơ nổi bật của nhà thơ Xuân Diệu.

Có thể nói, bất kỳ bài thơ tình nào của Xuân Diệu đều mang âm hưởng của cuộc sống con người. Thế nên chúng ta không ngạc nhiên tại sao sau khi đọc thơ tình Xuân Diệu, chúng ta lại thấy yêu người mình yêu đến thế, khát tình đến thế, yêu đời đến thế. Thơ tình Xuân Diệu xét cho cùng là bài ca của cuộc sống, sự tồn tại, thịnh vượng và tiếp nối.

Khi còn sống, nhà thơ Huy Cận kể rằng, sau khi đọc Thơ Thơ, nhà thơ Hàn Mặc Tử đã tặng Xuân Diệu cuốn Cô gái quê kèm theo lời đề tặng: “Tôi gửi cho anh tập thơ của tôi, vì đọc thơ anh làm tôi bớt đau khổ hơn rất nhiều”. Đối với một người vô cùng khốn khổ như Hàn Mặc Tử mà thốt ra một câu như vậy cũng là minh chứng cho tính nhân văn sâu sắc trong thơ tình Xuân Diệu.

Xuân Diệu còn là một nhà phê bình tinh tế và một nhà lý luận văn học độc đáo. Những từ ngữ của anh ấy: “Thơ là hiện thực, thơ là cuộc sống, thơ là thơ”, chắc chắn các nhà phê bình văn học và các nhà thơ đương thời đều suy nghĩ và lý giải.

Tình yêu của Xuân Diệu

Tôi nhớ, nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của nhà thơ Xuân Diệu (1916-2016), tại trụ sở Hội Nhà văn Việt Nam, nhà thơ Hữu Thịnh lúc đó là Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam và Chủ tịch nước. của Hội Nhà văn Việt Nam cho biết: “Xuân Diệu mất khi mới 69 tuổi nhưng ông đã để lại ba sự nghiệp: thơ ca, phê bình văn học và nhân cách văn hóa..

Sau này, bạn bè, học trò của ông vẫn nhắc lại câu chuyện: nhà thơ Xuân Diệu đặc biệt nhạy cảm trong việc phát hiện, bồi dưỡng và hỗ trợ nhân tài, trong đó có nhà thơ Xuân Diệu. “thần đồng” Trần Đăng Khoa… Nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông tại Hà Tĩnh, trong bộ phim tài liệu về Xuân Diệu, thước phim quý giá nhất là cảnh ông về Nam Sách, Hải Dương gặp Trần Đăng Khoa. Lúc đó là năm 1968, Trần Đăng Khoa mới chỉ là một cậu bé 8, 9 tuổi.

Trong cuộc sống đời thường, sống thanh đạm và đạm bạc nhưng với bạn bè, Xuân Diệu có thể bỏ túi những đồng xu cuối cùng cho người bạn và em út. Xuân Diệu sống để chia sẻ và cống hiến. Thơ Xuân Diệu nằm ngay giữa thơ tình, ngập tràn hương vị nhân gian. Ông từng viết: “Nước mắt của My/Chan chứa đựng tình người” (Lê).

Để yêu thương con người và cuộc sống, tất nhiên trước tiên bạn phải biết yêu bản thân và máu thịt của mình. Yêu bản thân ở đây không phải là ích kỷ mà là yêu cảm xúc, chăm chỉ… sợ lãng phí thời gian như Xuân Diệu. Như đã nói ở trên, “Quê hương đang thổi không khí trong lành”, Xuân Diệu sinh ra ở Gò Bồi, Tuy Phước, Bình Định. Năm 1954, sau khi từ ATK về Hà Nội, việc đầu tiên ông biết đến là tập hợp gia đình các sĩ quan ở Khu 5 ra Bắc. Anh lo lắng cho mẹ mình, bà Nguyễn Thị Hiệp, lúc đó đang sống ở Gò Bồi.

…

Vũ trụ của tôi ngày càng thu hẹp lại

Đêm dài hơn, ngày ngắn lại

Nhưng đôi má lại có một khối hồng đậm

Đó là tấm lòng người mẹ vẫn yêu thương con mình

(Thơ tặng mẹ)

Sau đó, được sự giúp đỡ của các tổ chức, trong đó có Bình Định, bà Nguyễn Thị Hiệp cũng đã ra được Hà Nội, sống cùng Xuân Diệu và Huy Cận tại ngôi nhà số 24 Cột Cỏ (nay là đường Điện Biên, Hà Nội). Nỗi đau khổ, thiệt thòi của hai mẹ con Xuân Diệu tiếp tục đeo bám. Xuân Diệu chật vật tìm cách lấy lòng, bù đắp cho mẹ. Ông chăm sóc mẹ cô chu đáo, chăm chút từng miếng ăn, từng miếng trầu… Tuy nhiên, vì nhớ quê hương nên cô đã trở về Nam và sống cho đến khi qua đời.

Xuân Diệu có một người em tên là Tinh Hà (tên khai sinh là Ngô Xuân Sanh). Tinh Hà phải nghỉ học sớm, bị bố đánh đập và tủi thân. Từ khi đi hoang, Tinh Hà sống cuộc sống nghèo khó, có lúc gần như phải ăn xin dọc đường. Tinh Hà sau này viết hồi ký Đi hoang dãlúc đầu tên của tác phẩm là Gió và bụi đời, kể về những năm đó. truyện ngắn T.luôn ăn xin trong tuyển tập truyện Phấn hoa thông vàng của Xuân Diệu, nhân vật Tinh Hà được chọn làm nguyên mẫu.

Xuân Diệu thương mẹ, thương em gái, dằn vặt suốt đời. Trong một trang nhật ký di cảo ông để lại, chỉ còn lại hai chữ: “Đan” bên cạnh. “Dân” là tên thuở nhỏ của Tinh Hà ở nhà. Có thể nói, số phận đáng thương của em trai và sự cay đắng của mẹ là hai nỗi day dứt lớn trong tâm hồn Xuân Diệu.

Trong những tác phẩm Xuân Diệu để lại, ngoài “Cha ở ngoài, mẹ ở trong”, “Viết cho mẹ”; anh ta cũng có “Mẹ Năm Căn“, hình ảnh người mẹ xuất hiện trong nhiều bài thơ khác, điển hình là”Tôi muốn đi du lịch khắp miền Nam”. Nhiều bài thơ của ông viết về thân phận con người: “Lời của một kỹ nữ”, “Chào thầy Phùng”, “Các em đang sơ tán”, “Hiểu anh Nhon”, “Vợ chuẩn bị hành lý cho chồng”, “Em nấu ăn”, “Địa chất và triệu năm”… Một số nhà phê bình nhận xét: Xuân Diệu là nhà thơ của thân phận con người.

“Lòng tôi: bao đầy tràn/Hạt gạo, hạt vừng, hạt hoa, hạt cải/Trái tim tôi no nhưng tâm hồn phân tán/Hạt cải bay theo gió rơi ngoài vườn“, (Tôi muốn đi khắp miền Nam). Và anh ấy ước:“Tôi thích làm cây mù tạt sông Ba”. Sông Ba là con sông lớn nhất miền Trung, phần hạ lưu còn có tên là sông Đà Rằng.

Lớn lên, Xuân Diệu lang thang. Có thời ông làm đại tá cho họ Đoàn ở Mỹ Tho, sau đó tham gia cách mạng. Do hoàn cảnh lúc đó, anh ít có thời gian về quê cha ở Hà Tĩnh. Tuy nhiên, trong những năm chống Mỹ cứu nước, Xuân Diệu đã hơn 10 lần tình nguyện vào Khu IV, đọc thơ, giao lưu với các chiến sĩ, thanh niên xung phong. Lần nào ông cũng ghé lại thị trấn Nghèn, huyện Can Lộc để chuyện thơ và gặp gỡ họ hàng nội. “Anh vác đèn lên vai hỏi/ Bạn có thấy rõ Xuân Diệu không?(Xuân Diệu, thơ của Ngô Đức Hạnh).

Ô Thu và Ô Loan (hiện vẫn sống ở quê) vẫn nói về chú và nhớ chú Diệu bằng cả tấm lòng: “Anh nhớ em Diệu!”.

Ngô Đức Hạnh

(1) Hoài Thanh – Hoài Chân: “Xuân Diệu là người mới nhất trong các nhà thơ mới”, (nhà thơ Việt Nam)