Tập “Dấu Quê” của Khế Iêm có tính đổi mới, nét hấp dẫn, lại dễ hiểu, tất cả cùng một lúc – là điều hiếm có trong thơ! Bài thơ đầu tiên cung cấp một dẫn nhập tốt về thi pháp của ông, cũng như về sự phát hiện của tập thơ rằng chúng ta làm gì với những hồi ức đầy tiềm lực [để bùng phát] về những nơi chốn chúng ta đã mất đi:

trút hơi         thở
                và ngồi duỗi ra
vào một nơi tưởng là đã tay trắng
          khom
          lưng      bất động như thế cho đến khi giọt
          chuông chiều kia làm tan đi người và    vật
          kiến tạo im ắng mà lâu nay                    bị
         che lấp bởi cánh liếp của                 lời kinh

Chúng ta thảy đều từng bị đuổi khỏi nhiều nơi chốn, khởi đầu là khỏi tử cung người mẹ, và rồi vào một thời điểm nào đó, khỏi tuổi thơ. Chúng ta đã từng lìa khỏi – hoặc là, trái với ý nguyện của chúng ta, từng bị buộc phải lìa khỏi – những người, những ngôi nhà, những thành phố, những quốc gia. Những gì chúng ta còn lại là những hồi ức của một bản ngã xưa cũ mà nó cùng đi theo tới nơi ở mới của chúng ta, nơi mà tại đó chúng ta cần phải xây đắp một bản ngã mới. Chúng ta xử trí thế nào với những hồi ức đó?

Trong bài thơ có tựa đề “Dấu Quê”, Khế Iêm tự hỏi liệu là đủ chăng khi

          phà vào lũ mục
         tử bằng đất nung
         vói tay nhón cái phôi

         pha với khói

và
         vẽ lại hình dạng đã thành quen
         thói

Trong bài “Với Gió”, ông suy tính xem liệu có thể

         ngồi lênh đênh trên đồi tranh      cởi nắng
         buộc vào cành non.

Xuyên suốt những bài thơ đó, là nét thuần nhất rõ rệt. Hầu như bất kì bài thơ nào cũng có thể biểu trưng cho toàn tập thơ, tuy thế lại không là sự lặp lại. Hết thảy chúng ta, hoặc là

                 phố lai lai (cáu)
          đấm như trời giáng vào
          mênh
hoặc
          há
          miệng cho chim chóc nhặt những
          cọng mây giắt răng

hoặc

          duỗi một chân
          đồng thời ném mẫu thuốc ra ngoài không
         gian
hoặc

         câm như thóc
Khế Iêm có quan điểm thực dụng và đầy niềm thương cảm,

          túm lấy hồn nhiên
          hỏi cho ra chỗ vô lý

Cố gắng neo chặt vào những vấn đề thực tiễn của cuộc sống, nhưng ông nhìn ra nét hài hước trong chúng –

          mai nhớ ra ga trở về nơi chôn nhau
          nhé

Như vậy, đâu là sự dự đoán của ông, và của chúng ta? Có những

          tình câm
          nén lại ngoài cửa ngoài

Chúng ta có được những cơ hội. Như trong bài “Ấm Ớ”, nếu chúng ta đủ mạnh để

          trói chặt
          những khoảng khắc, và ngã
          hôn tang thương
          cùng mộng
thì chúng ta có cơ may để
          chộp lấy hoang vu trên mắt biếc
          hôn nhanh nhanh

Nếu chúng ta có thể gom đủ niềm can đảm để giữ được một khoảng cách nào đó giữa bản thân chúng ta với quá khứ, thì chúng ta có thể thành công trong cuộc di cư tị nạn. Trong bài thơ cuối cùng, “Gửi Người Đồng hành”, những người nhập cư thành tựu đó rời bỏ nguồn gốc của họ – dù đó là nơi trước-khi-ra-đời, là tuổi thơ, hoặc quê hương –

          đang run lên vì mưa sa
                                     ngoài dặm
          một cõi thinh không nằm trong sương

Đối với tôi, đó dường như là khoảnh khắc mà nhà thơ đã tới được một nơi nào khác, đã nói lời chào tạm biệt cái xưa cũ, và cuối cùng dường như sẵn sàng để bước vào và ngụ cư tại nơi nào đó mới mẻ.

Vậy nên vào lúc này tôi đã trông đợi tập thơ kế tiếp của Khế Iêm rồi. Ông ta đã tới được nơi đâu? Ông đã tìm kiếm được những gì? Cái tôi mới của ông sẽ nói lên những gì, khi giờ đây ông không còn là một di dân, mà là một lãng tử?

Phạm Kiều Tùng dịch

“Traces of My Homeland” by Khe Iem is innovative, fascinating and clear, all at once – rare, in poetry! The first poem gives a good introduction to his poetics, as well as to the book’s exploration of what we do with potent memories of places we’ve lost:

pour out        breaths
                and sit stretched
into a place empty-handed
          bend
          back                   motionless as such until a drop
          of afternoon bell dissolves the self and     objects
          that are created lie silent as in the past       being
          covered up by the lattice wings of            prayers

We’ve all been kicked out of places, starting with the womb and then, at some point, childhood. We have moved away from – or been removed against our will from – people, houses, cities, nations. What we are left with are powerful memories of an old self that comes along to our new location, where we need to construct a new self. How do we deal with those memories?

In his title poem “Vestiges,” Khe Iem wonders if it is enough to

          breathe life into
          clay figurines of herders
          reach out to pinch the
          vanishing smoke
and
          redrawing the images that have become
          habitual
In “With the Wind,” he contemplates the possibility of
          sitting atop a grassy hill       untying sunlight
          tying it to a young branch.

All through these poems, there is a fine unity. Almost any of them could represent the whole collection, yet there is no repetition. Whether we are all

                     A town of half-breeds (angered)
           punching the air, lost to
          the world
or an
          open
          mouth for the birds to
          gather cloud,

or

          stretching one leg out
          while simultaneously flicking a cigarette butt into
          space
or
          mute as paddy

Khe Iem’s viewpoint is pragmatic and compassionate,

          grasping for the natural
          requesting the unreasonable
that was it for me

Trying to stay anchored in life’s practicalities, he sees the humor in them –

          tomorrow remember to leave for the station to return
          to one’s birthplace
okay

So then, what is his, and our, prognosis? There are

          feelings of falling in love
          suppressed from beyond the front door

We have opportunities. If, as in “Stammering,” we are strong enough to

          bind
          the moments, and cast
          a mournful kiss
          to dreams
we have a chance of
          catching the wildness in azure eyes
          kissing quickly

If we can gather up enough courage to put some distance between ourselves and the past, we can successfully emigrate. In the last poem, “To Those Who Made the Journey,” these successful immigrant leave their origins – whether prebirth, childhood or homeland–

           shuddering in a heavy rainfall
                                                miles away
          a silent empty region lying in the mist

To me, this feels like the moment where the poet has arrived somewhere else, has said goodbye to the old, and finally feels ready to enter and inhabit something new.
So, I look forward to Khe Iem’s next book now too. Where has he come to? What has he found? What will his new self say, now that he is no longer an emigrant, but an adventurer?