Trong một bài viết, Trình Công Sơn nói về nghệ sĩ Đinh Cường, người bạn thân của ông: “Có một người bướng bỉnh, say mê kỷ niệm… Đinh Cường là người không chịu quên, ở lại. Hôm nay uống chén rượu”. mà nhớ chén rượu xưa…” (Thế giới thơ trong tranh Đinh Cường).
</p><div id="dvContent">
<p style="text-align: center;"><span style="font-size:20px;"><strong>Thôn Lạch, Tân Định khi trở về </strong></span>
Khi tìm hiểu về Đình Cường, tôi tò mò muốn biết sự hiện diện của miền Nam trong tâm trí anh, bởi anh sinh ra ở Bình Dương và sống và sáng tác nhiều năm ở Sài Gòn. Câu trả lời nằm trong những trang tự truyện của Đình Cường: “Tôi tốt nghiệp Trường Bộ binh Thủ Đức, lớp 5-68, có tên trong danh sách vào Trường Kỹ thuật Quân sự Bình Dương. Lạ lùng thay, tôi lại trở về nơi tuổi thơ”. Tôi nhớ ngày xưa từ Quan Lợi, Hòn Quán vào đó cũng như từ quê lên tỉnh, nhưng thực ra tôi đã rời tỉnh khi vào tiểu học trường Nam Thủ Dầu Một, rồi đỗ. thi tuyển vào trường THPT Petrus Ký – Sài Gòn.Thủ Dầu Một này có trường THPT Trình Hoài Đức, Thanh Tâm Tuyên dạy. Có ngôi chùa Tây Tạng ghi lại nhiều kỷ niệm của chúng tôi với vị trụ trì Tích Chiêu Nguyễn Đức Đám cưới của Sơn và Phương cũng ở đó…”.
Đình Cường trong những ngày sống ở Tân Định, Sài Gòn. Ảnh: TLGD
Theo ký ức của gia đình, ngày xưa, Đình Cường lớn lên và theo học tại trường của một chị em ở một nơi có tên tiếng Pháp: Terre Rouge Quan Lợi. Cha của Đinh Cường là ông Đinh Văn Đồng làm việc tại đồn điền cao su ở đó. Những hàng cây cao su in sâu vào ký ức của cậu bé Đinh Cường, người thích dùng cao su làm thành những quả bóng để chơi trên đường đi học về. Sau này ông vẽ một bức tranh mang tên ông Quả bóng tuổi trẻ để nhớ về thời gian đó. Có một bài thơ hiếm hoi ông viết về cha khi nhớ về tuổi thơ, rất chân thành và giản dị: “Vào mùa mưa, đất đỏ ngập suối“,”rừng cao su, cốc nhựa“. Ở đó, ông đã dùng mủ cao su trắng tinh để làm những quả bóng cao su rồi đá lên trời. Ông đã thốt lên trong bài thơ: “Khi tôi còn nhỏ, bố tôi đi làm về và đưa tôi đi chơi…” (Dậy sớm. Ngày của cha).
Anh tự hào khi thi đỗ vào trường Petrus Ký, một điều rất vẻ vang ngày xưa. Ở đó, anh có rất nhiều bạn bè và giữ họ cho đến sau này: “… chiều nay bỗng thấy có số đặc biệt mới/Nguyễn Xuân Hoàng trên sông Petrus Ký? Nhưng nhớ bạn. Nhớ thuở còn trẻ/ Khoảng thời gian đẹp đẽ khi tôi học ở ngôi trường ấy…” (Trường học cũ – 2014).
Đó là thời điểm ông quen biết nhiều nhà thơ, nhà văn và tham dự nhiều sự kiện văn hóa ở Sài Gòn vào cuối những năm 1950.
Ấp Lạch, một xóm có cái tên mộc mạc ở Tân Định, là nơi Đinh Cường định cư sau tuổi thơ ở Thủ Dầu Một. Trong bài thơ tặng mẹ, ông viết: “Ấp Lạch cũ của tôi những năm 1950, trên sườn đường General de Gaulle, Sài Gòn (sau này là Công Lý, gần ngã tư Yên Đô và nay là phố Nam Kỳ Khôi)”. . Có rất nhiều kỷ niệm được ông ghi lại qua một bài thơ trong “nhật ký” của mình, giản dị như một cuốn phim tài liệu vừa lấy ra khỏi ngăn kéo ký ức.
Lúc bấy giờ Đinh Cường sống ở thôn Lạch. Ảnh: TLGD
Ký ức của anh trong bài thơ Nhớ làng Lạch Và Sài Gòn như một đứa trẻ ở Thủ Dầu Một Viết về năm 2015 là hình ảnh một đêm khuya hoang vắng, đi đến vòi nước chữ để tắm khi nước chảy mạnh, luôn thấy những người phụ nữ xách chậu để giặt quần áo và những nam thanh niên vừa gánh nước vừa hát cải lương. Đây là những loài côn trùng bị thu hút bởi đèn đường. Đó là hình ảnh bé Đinh Cường khỏa thân và mặc quần short đen. Bản Lách lúc nào cũng nồng mùi bùn.
Ở đó, trong ngôi nhà gác mái bằng gỗ của anh, thời trung học bạn bè tụ tập để học toán hoặc chuẩn bị cho kỳ thi tú tài. Có một số nữ sinh trường Gia Long đến học. Khi viết bài thơ, anh chợt nhớ Những chiều mưa nhìn qua ô cửa nhỏ/ Hơn nửa thế kỷ qua. Nhớ Sài Gòn nghĩa là nhớ xóm nghèo thân thiện đó... Tôi nhớ xe bún và cà phê của chú Ba bày đầy đĩa, nằm ngay ngã tư trên con đường dốc dẫn vào làng với những ánh đèn lồng rực rỡ lúc đêm khuya và sáng sớm, đó là hai niềm vui của tôi. Lách hàng xóm.
Khi còn học trường Mỹ thuật Gia Định, Đình Cường mở lớp vẽ trên gác xép nhà mình ở thôn Lạch, nơi chứa đựng nhiều kỷ niệm tuổi thơ trước khi chuyển về 31A Nguyễn Đình Chiểu, Tân Định sau này.
Yêu Huế
Vào Huế học và dạy hội họa một thời gian dài, khi về Sài Gòn sống, Huế đã đọng lại trọn vẹn trong tâm hồn ông. Theo ký ức của vợ anh, một cô gái Huế, đó là khoảng thời gian sáng tạo nghề nghiệp sung mãn nhất của Đình Cường tại trường quay 9B Hòa Bình. Ông sáng tác đều đặn và say mê, nhiều đêm vẽ suốt đêm. Đó cũng có thể nói là thời điểm hình thành của “trường phái Định Cường” cho đến sau này với hai tác phẩm trừu tượng và thiếu nữ rất đặc trưng. Tất cả từ những năm tháng ở Huế, bắt đầu từ năm 1964. Cũng tại đây, ông đã gặp và kết bạn với một nhóm bạn nghệ thuật rất thân thiết lúc bấy giờ: Trình Công Sơn, Bửu Ý, Hoàng Phú Ngọc Tường, Ngô Khả…
Xưởng vẽ của Đình Cường ở Huế (số 9B đường Hòa Bình) năm 1960. Ảnh: TL GIA
Cũng tại đây, anh gặp một số người bạn nước ngoài, bác sĩ người Đức tình nguyện trong chiến tranh, đặc biệt là Erich Wulff, người đã sưu tầm những bức tranh đẹp nhất của Đinh Cường lúc bấy giờ. Theo họa sĩ Đinh Trường Chinh – con trai Đinh Cường, vị bác sĩ này đặc biệt yêu thích những bức tranh do cha mình sáng tác. Hình ảnh Mặt trăng đi qua vùng động đất là bức tranh được ông Wulff yêu thích và mua vào ngày khai trương năm 1967.
Ông Wulff sau này đã viết về bức tranh này: “Năm 1966, tình cờ tôi nhìn thấy bức tranh của Đinh Cường, bức tranh Mặt trăng đi qua vùng động đất (Trăng qua động đất) thu hút tôi ngay từ cái nhìn đầu tiên. Bức tranh phản ánh cả đau khổ và hy vọng: cái chết, sự hủy diệt, con người cố gắng sinh tồn chỉ với thân xác trần trụi. Bức tranh là câu chuyện về ánh sáng và bóng tối, những vết nứt và vỡ, núi lửa và nấm mộ, tế bào và mảng màu, vi sinh vật bị mất… Đồng thời, từ bóng tối tỏa sáng một mặt trăng không thể phá hủy, ngay cả với sức mạnh của bom. .”
Công việc Đứng bên kia cuộc đời của Đình Cường.
Cũng theo Đinh Trường Chinh: phong cảnh Huế ảnh hưởng rất nhiều đến các sáng tác của Đinh Cường về thiếu nữ – những cô gái mảnh khảnh, khói thuốc bay trên hàng cây và kinh thành Huế. Tâm hồn ông cũng thấm đẫm tinh thần Huế khi ông chọn Huế làm “quê hương” thứ hai sau khi lập gia đình ở Huế cho đến sau này. Ông và gia đình vẫn đi đi về về giữa Huế và Sài Gòn trước năm 1975. Ông là giảng viên hội họa trường Cao đẳng Mỹ thuật và giáo sư hội họa trường Nữ sinh Đồng Khánh.
Ở Huế, Đình Cường là một trong những nhân vật văn hóa nghệ thuật nổi tiếng và tiêu biểu. Dù sinh ra ở Thủ Dầu Một và lớn lên ở Sài Gòn – Gia Định nhưng ông chắc chắn vẫn được coi là người con của Huế bởi những hoạt động và đóng góp cho văn hóa nghệ thuật nơi đây.
Hội nghệ sĩ trẻ
Đình Cường thành công khá sớm trong hội họa Nam Bộ lúc bấy giờ. Ông gửi tranh tham dự triển lãm tranh Mùa xuân Sài Gòn năm 1961 ở tuổi 22, gặp gỡ các họa sĩ tiền bối nổi tiếng như Thái Tuân, Ngọc Dung, Duy Thanh, Văn Đen, Mai Thảo, Tạ Tỷ… (người sau này trở thành bạn tri kỷ của ông). ). Ông từng đoạt huy chương bạc tại Triển lãm Mùa xuân Sài Gòn hai năm liên tiếp 1962 và 1963 (23-24 tuổi) và tham dự nhiều triển lãm tranh tổng hợp từ năm 1961, 1962…
Năm 1965, ông có triển lãm cá nhân đầu tiên, nằm trong số ít nghệ sĩ tổ chức triển lãm cá nhân nhiều nhất ở miền Nam trước năm 1975. Kể từ đó, triển lãm của ông hầu như được tổ chức hàng năm tại Sài Gòn, Đà Nẵng, Huế, Nha Trang, Đà Lạt. … cho đến cuộc triển lãm cuối cùng vào tháng 2 năm 1975.
Điều đó cho thấy khả năng sáng tạo rất sung mãn của anh. Và vì có nhiều giai đoạn sáng tạo khác nhau (mỗi triển lãm thường đánh dấu một giai đoạn sáng tạo, chủ đề nhất định) với những mối trăn trở riêng biệt nên khó có thể nói đâu là thời kỳ thăng hoa nhất của Đình Cường. Mặt khác, ông vẫn duy trì một phong cách riêng cho tranh của mình.
Năm 1983, Đình Cường quay trở lại hội họa nhiều hơn trước và có triển lãm cá nhân “ngầm” đầu tiên vào năm 1983. Sau đó, ông đều đặn có các triển lãm trong thời kỳ “đổi mới” cho đến ngày rời quê hương. Trong đó có cuộc triển lãm khá nổi tiếng với hai người bạn là nhạc sĩ Trình Công Sơn và họa sĩ Đỗ Quang Em năm 1988 tại Nhà Văn hóa Tiệp Khắc, để lại dấu ấn đậm nét cho hội họa Sài Gòn lúc bấy giờ. Ngoài Đỗ Quang Em trong Hội Họa sĩ trẻ, nhạc sĩ Trịnh Công Sơn khi mới thành lập hội tuy chưa vẽ tranh nhưng là người bạn thân thường xuyên đến thăm trụ sở Hội vào năm 1967.
Đình Cường và nhạc sĩ Trịnh Công Sơn tại số nhà 31A Nguyễn Đình Chiểu, Tân Định. Ảnh: TLGD
Nhìn lại cuộc đời nghệ sĩ, Đình Cường thừa nhận Hội Nghệ sĩ trẻ có ý nghĩa rất lớn đối với đời sống nghệ thuật của anh. Theo Đinh Trường Chinh: “Tôi nghĩ Hội Nghệ sĩ trẻ có ý nghĩa rất lớn đối với cha tôi và cũng là niềm tự hào của ông khi sống ở đó. Nó đã định hình nên cả thế hệ nghệ sĩ miền Nam sau thế hệ nghệ sĩ Hà Nội di cư vào Nam”. như Thái Tuấn, Ngọc Dung, Duy Thanh…”.
Những ngày cuối cùng
Đình Cường dường như không mấy phù hợp với môi trường nước ngoài sau khi bị “trật tự” khỏi nước vào cuối năm 1989. Sự khắc nghiệt khi hòa nhập với cuộc sống khác ở Mỹ nhanh chóng khiến anh rơi vào trầm cảm. Trong những bài thơ đời thường của ông, dễ dàng nhận ra nỗi buồn của ông trong những ngày sống ở nước ngoài. Sống ở bang Utah rồi đến Virginia, nơi không có nhiều người Việt như ở California, anh cảm thấy bị tước đoạt tình bạn và những chuyến lang thang mà anh khao khát. Xung quanh chủ yếu là gia đình và những bức tranh… Nỗi nhớ của anh được thể hiện qua những bài thơ buồn anh viết trong những năm tháng ở Mỹ. Sau thời gian ổn định, hàng năm anh đều nhanh chóng trở lại thăm Việt Nam.
Có lẽ hội họa đã cứu anh trong thời gian ở Mỹ. Ông vẫn tiếp tục sáng tác dù hội họa không thể bù đắp được cuộc sống vật chất khắc nghiệt ở nước ngoài. Tranh của ông vẫn bay cao, chuyển hướng mạnh mẽ hơn, dày dặn hơn, táo bạo hơn. Tranh của ông vẫn mang tính chất trừu tượng, thiếu nữ… Ông làm bìa sách cho nhiều nhà xuất bản ở California. Ông cũng có nhiều cuộc triển lãm khắp nơi ở Mỹ, Canada và Châu Âu. Tuy nhiên, đáng tiếc là tranh của ông không thể vào được cộng đồng người Mỹ do có nhiều rào cản về văn hóa, ngôn ngữ và ít phù hợp với lối sống ở đất nước này.
Cô gái trẻ bên cửa sổ trên núibức tranh thiếu nữ cuối cùng của Đinh Cường.
Bức tranh thiếu nữ cuối cùng của Đinh Cường là tranh sơn dầu Cô gái trẻ bên cửa sổ trên núi, thực hiện vào tháng 10 năm 2014. Sau đó, ông chỉ sáng tác thêm một số tác phẩm nữa, tất cả đều trừu tượng, có chủ đề về Phật, Thiền hay thành phố. Có một số bức vẫn chưa hoàn thiện, ngoại trừ bức này Cô gái trẻ bên cửa sổ trên núi hoàn tất. Đinh Trường Chinh cảm nhận về bức tranh này: “Nó ra đời từ một tấm vải trắng. Từ những chiều mưa, nắng. Ngày bắt đầu thấy mệt mỏi. Chắc chắn đây không phải là bức tranh thiếu nữ xuất sắc của Đinh Cường giữa hàng nghìn bức tranh khác”. của những người phụ nữ trẻ. Nhưng cảm giác như một sự trở lại. Đinh Cường cảm thấy cần phải quay trở lại. Thăm. Pat. Như an ủi nỗi đau thân xác. An ủi những ký ức tan vỡ bao năm chiến tranh và lang thang. Điều cuối cùng trở về vẫn là thiên nhiên , vẻ đẹp mong manh của khói, tình xưa…”.
Phạm Công Luận
</div><script async defer crossorigin="anonymous" src="https://connect.facebook.net/vi_VN/sdk.js#xfbml=1&version=v18.0&appId=639529179550567&autoLogAppEvents=1" nonce="EOBLcl1g"></script>
